Έμφυλα στερεότυπα και μετασχηματισμός θεωρήσεων στην εσπερινή εκπαίδευση ενηλίκων: νοητικές συνήθειες και αποπροσανατολιστικά βιώματα γυναικών που επιστρέφουν στην εκπαίδευση

Abstract

Το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να συνεισφέρει στον προβληματισμό για το πώς το φύλο, ως κοινωνική «κατασκευή» πολιτισμικά προσδιορισμένη, μπορεί να επηρεάσει τη συγκρότηση του πλαισίου αναφοράς, την ταυτότητα, τις επιλογές και την εξελικτική πορεία των γυναικών. Η έρευνα εστιάζεται σε έναν χώρο, ο οποίος είναι σχετικά αγνοημένος ερευνητικά, σε αυτόν της εσπερινής εκπαίδευσης. Πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της συγγραφής ερευνητικής διπλωματικής εργασίας σε μεταπτυχιακό επίπεδο και είχε διάρκεια έξι μηνών, με τη συμμετοχή δέκα ενήλικων γυναικών-μαθητριών του Εσπερινού Γενικού Λυκείου Δράμας. Για τις ανάγκες της έρευνας επιλέχθηκε η αφηγηματική – βιογραφική ερευνητική μεθοδολογία, με σκοπό να διερευνηθούν σε βάθος οι παραδοχές, οι αντιλήψεις και οι στάσεις των πληροφορητριών, μέσω βιογραφικών συνεντεύξεων. Η βιογραφική εμπειρία των γυναικών της έρευνας, μέσα από την παράθεση αφηγηματικών συγκροτήσεων, έδωσε την δυνατότητα να διαφανούν οι κοινωνικοποιητικοί παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν στην αναπαραγωγή και διαιώνιση έμφυλων στερεοτυπικών αντιλήψεων και ρόλων. Οι ιστορίες ζωής των γυναικών φανέρωσαν ότι ο σεξισμός,  η έμφυλη άνιση διαφοροποίηση, όπως εκδηλώνεται σε σχέσεις ασυμμετρίας στο πλαίσιο της οικογένειας, του σχολείου και του ευρύτερου κοινωνικού χώρου, στερεί από τις γυναίκες εκπαιδευτικές ευκαιρίες και προοπτικές εξέλιξης. Το πλαίσιο αναφοράς, η ταυτότητα των γυναικών, συγκροτείται και περιορίζεται στο ρόλο της συζύγου-μητέρας. Η βίωση αποπροσανατολιστικών διλημμάτων, είτε ως κομβικών σημαντικών γεγονότων - είτε ως βίωση παρατεταμένων καταστάσεων ανισότητας, υποτακτικότητας, αδικίας ή και έμφυλης βίας, καλλιεργεί την ανάγκη αυτοπροσδιορισμού και επαναπλαισίωσης της ταυτότητας και εκφράζεται με την απόφασή τους-σε ώριμη ηλικία -να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με την εκπαίδευση. Η φοίτηση στο Εσπερινό Γενικό Λύκειο φαίνεται να επιτυγχάνει τον στόχο του μετασχηματισμού των νοηματικών θεωρήσεων, παρέχοντας στις ίδιες περισσότερο ουσιώδεις νοηματοδοτήσεις αυτόβουλης σκέψης και την αναγκαιότητα συνακόλουθης δράσης. Οι έμφυλες παραδοχές, το πλαίσιο αναφοράς και τα βιώματα των συμμετεχουσών στην έρευνα, τα οποία  μπορούν να χαρακτηριστούν ως αποπροσανατολιστικά και ικανά για να εγείρουν νέες θεωρήσεις στη σκέψη και στη δράση τους, εξετάσθηκαν υπό το πλαίσιο της θεωρίας μετασχηματισμού του Mezirow. Η έρευνα, αν και λόγω των χαρακτηριστικών της στερείται τη δυνατότητα γενίκευσης συμπερασμάτων, παρέχει, εντούτοις, δυνατότητα ανάδειξης, εμβάθυνσης, ερμηνείας και αυτοστοχασμού για τον ρόλο των έμφυλων στερεοτύπων, μέσα από τη φωνή ατόμων τα οποία δεν έχουν συμπεριληφθεί ή που υπο-αντιπροσωπεύονται σε έρευνες.