Sinema ve Edebiyat İlişkisine Yöntemsel Bir Bakış

Abstract

Öz:   Tarih içinde sinema ve edebiyat ilişkisi,  sinema ile diğer sanatlar arasındaki ilişkinin  en kayda değer, en yaygın biçimlerinden biridir.  Popüler, ticari veya estetik kaygılarla gündeme gelen bu dinamik ilişki;  konu, söylem, endüstri, estetik biçimler gibi farklı boyutlar taşımıştır.  Hem sinema dilinin oluşumunda hem de gelişiminde edebiyatın, özellikle romanın etkisi büyük olmuş; uyarlamalar içinde roman en önemli yeri tutmuştur. Edebiyat da özellikle biçimsel özellikler açısından sinemanın anlatım olanaklarından faydalanmıştır. Ancak bu karşılıklı ilişkinin değerlendirilmesinde edebiyatın sinemaya üstün olduğu varsayımına dayalı olarak yazınsal metne sadakat ölçüt olarak alınmış, bu doğrultuda bu ilişkiye ve uyarlamalara genellikle önyargılı, olumsuz bir bakış hâkim olmuştur.  Lakin ahlaki bir kavram olan ve kaynak metne körü körüne bir bağlılığı temel alan sadakat kavramı,  bu karmaşık ve çok yönlü ilişkinin doğasını kavramak açısından yetersiz ve sınırlayıcıdır. Yazınsal film uyarlamalarında Bakhtin’in diyaloji (söyleşim)  kavramına dayalı  bir metinlerarasılık metaforunu temel alan    dönüşüm kavrayışı ise,   farklı metinler arasındaki ilişkinin değerlendirilmesinde kaynak metne sadakate dayalı bakma biçiminin sınırlılıklarını aşma potansiyeli taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, kültürün olası tüm potansiyellikleriyle bağlantı kurma  zeminine sahip  olan Bakhtinyen perspektifi temel alarak, uyarlamalara dair, ahlaki söyleme dayanmayan, daha kuşatıcı ve çok-katmanlı bir yaklaşım geliştirmeye çalışmaktır.  Bu amaçla, ilkin, yazınsal uyarlamalarda kaynak metne sadakati içeren ölçütün sınırlıkları tartışılacak, ardından bu sınırlılıkları aşmak üzere, sinema-edebiyat ilişkisinde tüm açık-uçlu iletişim imkanlarını mümkün kılan  Bakhtin’in  “metinlerarası diyaloji” kavramı  ekseninde daha yetkin ve üretken bir yaklaşım  geliştirilmeye çalışılacaktır.