Mandala - gemeenschappen in West-Java

Abstract

Teruggetrokken in de uitlopers van het Kendenggebergte, in het zuiden van Banten, West-Java, leeft de gemeenschap van de Baduy. Deze gemeenschap, die ruim 5000 leden telt, onderscheidt zich sterk van de haar omringende bevolking. Haar sinds eeuwen zelfgekozen isolement geeft haar het imago drager te zijn van een oude, oorspronkelijke, Sundanese cultuur, zoals die in pre-Islamitische tijden moet hebben bestaan. In de over de Baduy verschenen literatuur heeft menigeen zich het hoofd gebroken over de herkomst van deze curieuze gemeenschap. Tot nog toe gold als de meest gangbare opvatting de zogenaamde 'vluchtelingentheorie' (zie o.a. Garna 1980, Geise 1952, van Hoevell 1845, Jacobs en Meyer 1891). De Baduy zouden — volgens deze opvatting — nazaten zijn van een groep gelovigen en hoogwaardigheidsbekleders aan het hof van Padjadjaran, die bij de val van het rijk voor de Islam gevlucht zouden zijn naar het hart van Banten, om daar de oude geloofsopvattingen in ere te houden. In De Baduy van West-Java (Bakels en Boevink 1988) wordt een tweede theorie met betrekking tot de ontstaansgeschiedenis van de Baduy nader uitgewerkt (zie ook Van Tricht 1932, Berthe 1965 en 1970 en Danasasmita en Djatisunda 1986). De Baduy worden hierin getypeerd als een mandala (heilige ring) gemeenschap, zoals die door Pigeaud (1924 en 1960) voor Oost-Java zijn omschreven. Mandala's waren sobere, ascetisch ingestelde gemeenschappen met een sterk religieus karakter. Niet zelden waren ze gesitueerd in een gebergte, in de directe nabijheid van een rivierbron. In hun godsdienstige opvattingen — waarin Shiwaitische invloeden verweven waren met een oud inheems Javaans geloof in berggoden en chthonische krachten (Pigeaud 1960-63, IV:414) — gold de handhaving van de kosmische (en dus ook natuurlijke) orde als hun belangrijkste taak. Pigeaud benadrukt in dit verband ook de spirituele relatie tussen mandala en de vorsten in het laagland (Pigeaud 1960-63, IV:99). Louis Berthe maakte die relatie specifieker: voor de vorsten was een goed werkende waterhuishouding van het grootste belang (Berthe 1965:218). De mandala's bij de rivierbron speelden daarin een sleutelrol.