Kur’ân’da Hak Kelimesinin Anlam Biçimleri

Abstract

Kur’ân-ı Kerim, hem İslâm dininin hem de İslâm düşüncesi alanında ortaya konulan ilmî çalışmaların temel kaynağıdır. Bu nedenle bir kelimenin Kur’ân’da nasıl istihdâm edildiği meselesi, vokabüleri yönünden Kur’ân’a bağlı olan İslâm ilimlerinin konu, yöntem ve hedeflerinin tespit edilmesi açısından son derece önemlidir. Bu anlamda geniş bir anlam yelpazesi ile Kur’an’da istihdam edilen kavramlardan biri de hak kelimesidir. Hak sahip olduğu anlam biçimleri ile bir tarafta Müslümanların din ve düşünce dünyalarını, niyet ve hareket tarzlarını etkilemiş öte yanda İslam düşüncesi ile irtibatlı ilimlerin anlama gelenekleri içinde farklı anlam boyutları kazanmıştır. Kelâm ilminde, eşyânın hakikati bağlamında felsefi-teolojik bir zeminde ele alınmıştır. İslâm Hukuku’nda normatif ilkelerin temel ve nesnel idesi olarak yer bulmuştur. Tasavvufta bâtınî alanı daha çok vurgulayan ezoterik bir anlam biçimiyle işlenmiştir. Belâgât ilimlerinde, lafız ve mana ilişkisi içerisinde incelenmiştir. Bu yüzden günümüzde hak kelimesinin anlam biçimlerini tespit etmek isteyen araştırmacılar için geniş bir literatür bulunmaktadır. Bununla birlikte Kur’ân’da geçen bir kelimenin anlamlarına hızlı bir şekilde ulaşmak isteyenler için Vücûh ve Nezâir kitapları temel başvuru kaynakları arasındadır. Fakat bu kitaplar Kur’ân’daki bütün kelimeleri kapsamadıkları gibi ele alınan kelimelerin bütün anlamlarını da içermemektedir. Bu bağlamda geniş bir literatür içinde kullanılmasına rağmen Vücûh ve Nezâir kitaplarında bütün anlamlarına yer verilmeyen sözcüklerden biri de hak kelimesidir. Bu tespitlerle gerekçelendirilmiş metnimizde ilk olarak Kur’ân’da hak kelimesinin anlam biçimleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra hak kelimesinin, vücûh ve nezâir kitaplarında yer almayan hikmet ve yasa anlamları Mâturîdî ve Zemâhşerî’nin görüşlerinden yola çıkarak tespit edilmiş ve kelimenin anlam biçimlerine eklenmiştir.Holy Quran is the main source of both Islamic religion and scientific studies in the field of Islamic thought. For this reason, the issue of how a concept is employed in the Quran is extremely important in terms of determining the subjects, methods and goals of Islamic sciences that are connected to the Quran in terms of their vocabulary. In this sense, one of the concepts employed in the Qur'an with a wide range of meanings is the haqq. With its wide range of meanings, it has not only affected the religious and intellectual worlds of Muslims, their intentions, and actions, but also gained different meaning dimensions within the traditions of understanding related to Islamic thought. It was handled in Kalâm on a philosophical-theological basis while it takes place in Islamic Law as the basic and objective expression of normative principles. In Sufism, it is also processed in the form of an esoteric meaning while it is examined in the relationship between words and meaning in the science of Balagah. Therefore, there is a large literature for researchers who want to identify the meaning forms of the haqq. However, Vücûh and Nezâir books are among the main reference sources for those who want to reach the meanings of a haqq quickly. However, these books do not cover all the words in the Qur'an, nor do they contain all the meanings of the words dealt with. In this context, although it is used in a wide literature, one of the words that does not include all meanings in Vücûh and Nezâir books is the haqq. In our text will justify by these determinations, information will be given about the meaning forms of the word right in the Qur'an. Then the meaning of wisdom and law, which is not included in the vücûh and nezâir books, will be analyzed in views of the Mâturîdî and Zamahshari, and added list of the meaning forms of the haqq concept.