Sayısal Modeller ile Taşkın Yayılım Haritasının Oluşturulması ve Risk Altında olan Alanların Belirlenmesi: Türkköse Deresi Örneği

Abstract

Hızlı ve kontrolsüz kentleşme sebebiyle artan sel ve taşkın gibi doğal afetler hayatı olumsuz etkilemektedir. Meydana gelen kayıpların önlenebilmesi ve zararların minimuma indirilebilmesi için incelemelere zemin teşkil etmek üzere özellikle kentsel alanlardan geçen derelerin modellenmesi ve taşkın yayılım haritalarının oluşturulması gerekmektedir. Ayrıca, oluşturulan taşkın yayılım haritaları, kentsel alanlarda meydana gelen arazi kullanımı değişiklikleri dikkate alınarak güncellenmelidir. Dolayısıyla dere kenarlarında yapılan yeni yerleşimler taşkın yayılım haritaları dikkate alınarak yapılmalıdır. Ayrıca, dere kenarlarındaki mevcut yerleşim alanları da taşkın haritaları dikkate alınarak güvenli bölgelere taşınmalıdır. Bu kapsamda, taşkın debilerinin hesaplanması ve yayılım haritalarının oluşturulması için yapılan çalışmalar hayati derecede önemlidir. Bu çalışmada, İstanbul’da bulunan Sazlıdere Havzası’nın hidrolojik modeli ve havza sınırları içerisindeki ana dere olan Türkköse Deresi’nin hidrolik modeli oluşturulmuştur. Çalışmada havza alanı, eğimi, sınırı, yükselti haritası, arazi kullanımı, toprak tipi ve dere güzergâhları WMS adlı yazılım programı kullanılarak modellenmiştir. Daha sonra, hidrolojik model için HEC-HMS ve hidrolik model için HEC-RAS programları kullanılmıştır. Oluşturulan hidrolojik model, daha önce havzada ölçülen yağış ve akış verileri kullanılarak kalibre edilmiştir. Son olarak, 03–05 Temmuz 2005 tarihleri arasında meydana gelen şiddetli yağış kullanılarak havza üzerinde ana dere ve yan kollarda oluşan taşkın yayılım haritaları elde edilmiştir. Modelde oluşan taşkın incelenmiş ve ana derenin mansabına yakın bölgelerde su derinliğinin maksimum 8 m civarında olabileceği görülmüştür. Ayrıca, yerleşim alanlarından geçen ana deredeki ve yan koldaki su derinliklerinin sırası ile 6 m ve 4 m ve taşkın yayılımının 260 m ve 240 m genişlikte olduğu model sonuçlarından elde edilmiştir. Böylece, oluşturulan model ile Türkköse Deresi’nin taşkın analizi yapılmış ve yerleşim bölgesindeki taşkından etkilenebilecek alanlar tespit edilmiştir.Due to rapid and unplanned urbanization, natural disasters such as rising floods affect the daily life. In order to prevent losses and minimize damages, it is necessary to model the streams passing through urban areas and to establish flood extent maps. In addition, the generated flood extent maps should be updated taking into account the changes in land use occurring in urban areas. Moreover, new settlements near the streams should be made by considering the flood extent maps. Moreover, existing residential areas near the streams should also be resettled to safe areas, taking into account flood extent maps. In this context, studies on the calculation of flood flows and the development of flood extent maps are of vital importance. In this study, the hydrological model of the Sazlıdere Watershed in Istanbul and the hydraulic model of the Türkköse Stream, which is the main stream within the basin boundaries, were generated. In the study, watershed area, slope and boundary, elevation map, land use, soil type and stream routes were modeled by using the WMS software program. The HEC-HMS software program for hydrological model and the HEC-RAS software program for hydraulic model were used. The hydrological model was calibrated by using rainfall and flow rate data previously measured in the watershed. Finally, flood extent maps generated on the main stream and side branches on the watershed were obtained by using heavy rainfall between 03 and 05 July 2005. The floods in the model were examined and it was observed that the depth of the water in the areas close to the downstream of the main stream could be around 8 m. In addition, it was determined from the model results that the water depths in the main stream and on the side branch passing through the settlement areas were 6 m and 4 m, respectively, and the flood extent widths were 260 m and 240 m, respectively. Thus, the flood analysis of the Türkköse Stream was carried out with the described model and the areas affected by the flood in the settlement area were determined.