Kişilik Özellikleri, Mizah Tarzları ve Üniversiteye Uyum Arasındaki Doğrudan ve Dolaylı İlişkiler: Mizah Tarzlarının Aracı Rolü

Abstract

Üniversite uyumu, üniversiteye yeni başlayan gençlerin en sık karşılaştıkları yaşam zorlukları arasındadır. Uyum sürecini olumlu ya da olumsuz etkileyebilecek çeşitli bireysel farklılıklar olabilir. Bu farklılıkların ve uyumu kolaylaştırabilecek değişkenlerin belirlenmesi öğrencilerin yaşayabilecekleri zorlukların anlaşılması açısından önemli olacaktır ve erken müdahale imkanı sunacaktır. Buradan hareketle bu çalışma üniversiteye uyumda kişilik özelliklerinin ve mizah tarzlarının doğrudan etkisini ve kişilik özellikleri ile üniversiteye uyum arasındaki ilişkide mizah tarzlarının dolaylı etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Kişilik özellikleri Pekiştirmeye Duyarlılık Kuramı doğrultusunda önerilen davranışsal aktivasyon ve davranışsal inhibisyon sistemleri referans alınarak değerlendirilmiştir. Mizah tarzları ise kendini geliştirici, kendini yıkıcı, katılımcı ve saldırgan mizah olarak dört farklı boyutta ele alınmıştır. Türkiye’deki bir devlet üniversitesinde birinci sınıf okuyan 282 öğrenci araştırmaya dahil edilmiştir. Katılımcıların 193’ü kadın, 87’si erkektir. Araştırmada Davranışsal Aktivasyon-İnhibisyon Ölçeği, Mizah Tarzları Ölçeği ve Üniversite Yaşamı Ölçeği kağıt-kalem formu olarak uygulanmıştır. Bulgular davranışsal inhibisyonun üniversiteye uyumu negatif, davranışsal aktivasyonun ise üniversiteye uyumu pozitif yönde yordadığını göstermiştir. Ayrıca kendini yıkıcı mizah tarzının üniversiteye uyumu negatif, kendini geliştirici ve katılımcı mizahın ise üniversiteye uyumu pozitif yönde yordadığı saptanmıştır. Yürütülen aracılık analizleri sonuçlarına göre davranışsal aktivasyon ile üniversiteye uyum arasındaki ilişkide kendini geliştirici ve katılımcı mizah tarzlarının kısmi aracı oldukları saptanmıştır. Ayrıca davranışsal inhibisyon ile üniversiteye uyum arasındaki ilişkide kendini yıkıcı mizahın aracı rolü incelenmiş, ancak analiz sonuçları kendini yıkıcı mizah tarzının aracı rolü olmadığını göstermiştir. Sonuçlara göre DİS ve kendini yerici mizah tarzı üniversite uyumu açısından risk faktörleri olarak değerlendirilebilirken DAS, kendini geliştirici ve katılımcı mizah tarzları uyum sürecini kolaylaştırabilir. Ödül duyarlılığı yüksek öğrenciler üniversiteye uyum sağlarken olumlu mizah tarzlarını kullanmakla birlikte, ceza duyarlılığı yüksek öğrencilerin uyum sürecinde yaşadıkları güçlüklerde olumsuz mizah tarzının rolü bulunmamaktadır. Bu sebeple bazı kişilik özelliklerinin üniversite uyumu için risk oluşturabileceğinin farkında olunmasının ve bir baş etme yöntemi olarak olumlu mizah tarzlarının geliştirilmesinin uyum sürecine katkıda bulunabileceği düşünülmektedir.