Balkan Savaşları sırasında Pomakların zorla tanassur edilmesi (1912-1913)

Abstract

Pomaklar, Bulgarcanın bir lehçesi ile konuşan Müslüman bir halktır. Pomakların etnik kökeni ve Pomak tabirinin menşei hakkında muhtelif tezler mevcuttur. Osmanlı döneminde 15. yüzyıl ortalarından 18. yüzyılın ilk yarısına kadar olan uzun bir süreçte gönüllü olarak Müslüman olmuşlardır. Balkanlar’da İslam, Türkler vasıtasıyla yayıldığı için Türk ve Müslüman terimleri eş anlamlı kullanılıyordu. Bu sebeple Pomaklar, İslam kimliği dolayısıyla kendilerini Türklükle özdeşleştirmişlerdir. Bulgar ulusal uyanışı döneminde çoğunluğu ruhban çevrelerine mensup aydınlar tarafından üretilen bazı kalp mahallî kaynaklar, Bulgar kolektif hafızasına Pomakların sistemli bir şekilde zorla İslamlaştırıldığı algısını yerleştirmiştir. Bu algı, Bulgar olmayı Bulgarca konuşmak ve Ortodoks olmak şeklinde tanımlayan bir ulus anlayışı ve bazı politik mülahazalarla birleşince Balkan Savaşları’nda Pomakların zorla Hıristiyanlaştırılmasına zemin hazırlamıştır. Balkan Savaşları sırasında Kral Ferdinand ve Başbakan İvan Geşov’un desteği, Bulgar Ortodoks Kilisesi ve VMRO’ya bağlı komitacılar ve Bulgar gönüllüler tarafından Rodoplar, Batı Trakya ve Doğu Makedonya’da yaşayan 200.000 dolayında Pomak baskı ve zulümle Hıristiyanlaştırıldı. Pomak köylerindeki bütün camiler kiliseye çevrildi veya yıkıldı. Ayrıca, her birine Bulgar adı verilen Pomaklar kiliseye gitmeye, Hıristiyan kıyafeti giymeye, doğum, nikâh ve cenazelerini papazlar vasıtasıyla yerine getirmeye zorlandılar. Pomaklar başından itibaren zorla Hıristiyanlaştırıldıklarından şikâyet etseler de Kilise ve hükümet tarafından iddiaları dikkate alınmadı. Müslümanların din özgürlüğünü garanti eden İstanbul Antlaşması’nın imzalanmasından sonra Pomaklar İslama geri dönmeye başladılar. Bulgar Kilisesi’nin direnişine rağmen 1914 yılı Şubat ayı ortalarına kadar bütün Pomaklar İslama geri döndü. Balkan Savaşları’nda uğradıkları zulümler ve zorla tanassur hadisesi, Pomakları Türk kimliğine daha da yakınlaştırdı. Bu çalışmada Osmanlı ve Bulgar kaynaklarına dayalı olarak Pomakların zorla tanassur sürecinin arka planını ve gelişimini açıklamaya çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Pomaklar, Bulgaristan, Hıristiyanlaştırma