Early Byzantine finds from Cecan and Gornji Streoc (Kosovo)

Abstract

In this article, we presented the archaeological finds from Cecan and Gornji Streoc - hill-forts on Mount Cicevica in the immediate vicinity of Vucitrn (Kosovo). We studied the archaeological material from the Roman, Late Roman and, in particular from the Early Byzantine period. A large number of archaeological objects and especially iron tools found on the Cecan and Gornji Streoc fortresses indicate a well-developed level of production in the crafts and iron manufacturer. We emphasize the importance of these fortresses in Late Roman times and we highlight the fortification of the interior regions of Illyricum. This suggests that Dardania had a considerable population in the Late Roman period as is confirmed by the many fortresses constructed throughout the entire region, often on almost inaccessible terrain.Materijalna kultura kasnoantickog perioda Kosova slabo je poznata. Tako je u katalogu izlozbe "Arheolosko blago Kosova i Metohije" period od tetrarhije do vremena Iraklija prikazan malim brojem nalaza. Posebnu prazninu u katalogu predstavlja razdoblje 6. veka, kome je posveceno svega nekoliko opstih redova. Ovaj rad nema za cilj da dopuni ove nedostatke vec da, na primeru dva lokaliteta sa ovog podrucja, ukaze na znacaj materijalne kulture ovog perioda na prostoru Kosova, smestenog u srcu nekadasnje provincije Dardanije. Treba naglasiti da bogata proslost Dardanije nije bila predmet sirih proucavanja. Izostalo je sistematsko rekognosciranje teritorije i proucavanje brojnih spomenika, posebno gradina, koje su, najcesce samo popisane, bez osnovnih podataka o vremenu nastanka i trajanja, velicini i izgledu. Jedan deo ovih utvrdjenja delimicno je istrazen, tokom sedamdesetih godina 20. veka, u okviru projekata "Kosovo u ranom srednjem veku", kojim je rukovodio istoricar Relja Novakovic. Tokom ovih istrazivanja prikupljena je arheoloska gradja iz praistorije, antike i srednjeg veka koja potice sa dve gradine kod mesta Cecan i Gornji Streoc, nedaleko od Vucitrna. Praistorijski i srednjovekovni nalazi su publikovani, dok je najbogatiji fond predmeta iz kasne antike ostao naucnoj javnosti nepoznat. Lokalitet Cecan nalazi se oko 8 km jugozapadno od Vucitrna, na brdu Gradina (Kaljaja) kod sela Dubovac, koje predstavlja ogranak planine Cicavice. Vrh brda, cija najvisa tacka iznosi 473 m predstavlja plato, koji je sa svih strana, izuzimajuci severnu, okruzen strmim padinama. Povoljan strateski polozaj zapazen je jos tokom starijeg gvozdenog doba kada je podignuto utvrdjenje koje ce trajati, sudeci prema nalazima, i tokom mladjeg gvozdenog doba. Novo fortificiranje prostora zapocinje tokom rimskog perioda kada je, prema V. Jovanovica, podignuto utvrdjenje - refugijum, koji ce svoj puni znacaj dobiti u 4. a posebno u 6. veku. Nakon duzeg prekida prostor se ponovo utvrdjuje u 10. stole- cu, a R. Novakovic, koji je proucavao ovu oblast, pretpostavlja da je Gradina na Cecanu zivela i u 14. veku. Lokalitet Gradina pripada nizu utvrda koje se prostiru od Cecana preko Kosmaca i Gradine kod Vrbovca do Korovljeve. Dalje na jug, na padinama same Cicevice, zabelezeno je postojanje tri gradine na Crnom Vrhu, Zilivodama i Gornjim Streocima. Arheoloski najpoznatija gradina smestena je na jugoistocnim padinama planine Cicevica, oko 7 km severozapadno od Obilica i pripada ataru sela Gornji Streoc. Prilikom obilaska terena zabelezeni su ostaci bedema, koji obuhvataju povrsinu od oko 250 x 150 koraka. R. Novakovic je na ovom lokalitetu zabelezio postojanje masivnih paralelnih zidova koji su na pojedinim trasama podignuti na rastojanju od samo nekoliko desetina centimetara, dok su na drugim postavljeni jedan uz drugi. Po svemu sudeci radi se o bedemima iz razlicitih faza zivota utvrdjenja. Blizina izmedju bedema i preklapanje trase na pojedinim deonicama ukazuje na obnovu trase, a ne na postojanje, kako je sam autor mislio protehizme - dvojnog bedema. Utvrdjenju se pristupalo preko grebena. Prikupljeni nalazi iz dva utvrdjenja, kod Cecana i Gornjih Streoca, govore o znacaju ovih fortifikacija u razdoblju kasne antike, a posebno u 6. veku. Dardanija je, sudeci prema postojanju velikog broja fortifikacija, bila znatno naseljena u razdoblju kasne antike o cemu svedoce utvrde podignute sirom teritorije, cesto i na tesko pristupacnim terenima i planinskim vencima. Sa druge strane, provincije je bila slabo urbanizovana. Razloge slabe urbanizacije treba potraziti u otporu prema helenizaciji i kasnom i slabom procesu romanizacije provincije. Unutrasnja organizacija provincije bila je odredjena privrednim tokovima koji su pocivali, u prvim vekovima nase ere na rudarstvu i poljoprivredi koja je bila okrenuta lokalnom trzistu i snabdevanju trupa stacioniranih na dunavskom limesu. Znatna kolicina gvozdenog alata i drugih predmeta nadjenih na gradinama u Cecenu i Velikom Sterocu govori u prilog razvijene zanatske proizvodnje i obrade gvozdja. Veliki broj nadjenih kljuceva razlicitih vrsta ukazuje, verujemo, na postojanje bravarske radionice na lokalitetu Gornji Streoc. O postojanju zanatske obrade kosti i stakla svedoce i drugi nalazi sa lokaliteta Gornji Streoc. Pomenimo poludovrseni kostani zatvaraca torbe, bez uglacanih ivica i povrsine, kao i nalaze sirovine stakla. Poljoprivredna delatnost je potvrdjena velikim brojem nalaza alata za obradu zemlje, za zetvu i za vocarstvo. Ovo je svakako u skladu sa ekonomikom prostora okrenutog ka eksploatacije plodnih ravnica i udolina. O ovom procesu jasno svedoce i nazivi utvrda u Dardaniji navedeni kod Prokopija koja nose imena starih rimskih zemljoposednika. Mnoge nepoznanice vezane za proslost provincije Dardanije, posebno u prelomnom razdoblju 6. veka, mogu biti razresene buducim sistematskim rekognosciranjem i arheoloskim istrazivanjima brojnih utvrdjenja rasutih na sirokom prostoru Kosova i Metohije i susednih oblasti. Samo sistematska izucavanja istorijskih izvora, epigrafskih spomenika i arheoloske gradje doprinece potpunijem proucavanju provincije Dardanije, sredisne oblasti Ilirika.