İslâm Hukuku Açısından Genel İşlem Koşulları İçeren Akitler: İz’ân Akitleri (Türk Borçlar Kanunu Bağlamında)

Abstract

İnsanlığın gelişimine paralel olarak yeni akit türleri ve akitlerin içeriklerini oluşturan yeni koşullar ortaya çıkmaktadır. Sanayi devriminin bir ürünü olan genel işlem koşulları ile bu koşulların kullanımı sonucu ortaya çıkan standart sözleşmeler de bunlardandır. Klasik sözleşme modeli bireysel sözleşmedir. Bu sözleşme modelinde taraflar, sözleşmenin içeriğini, karşılıklı görüşme yoluyla serbestçe belirlerler. Bireysel sözleşmenin karşısında yer alan standart sözleşmelerin içeriğini ise, tamamen veya kısmen müşterinin müzakere etmeden kabul etmek zorunda kaldığı genel işlem koşulları oluşturur. Genel işlem koşulları, seri halde üretilen mal ve hizmetlerin hergün binlerce kişiye pazarlandığı günümüzde, müteşebbislerin hukukî ilişkilerini rasyonelleştirmek amacıyla önceden tek taraflı olarak kendi lehlerine hazırladıkları standart sözleşme koşullarıdır. Bu sözleşmeler ve koşullar İslâm hukuku açısından da yenidir. Bunların İslâm hukuku açısından ilk değerlendirmesini Senhûrî yapmış ve genel işlem koşulları içeren sözleşmelere iz’ân akdi adını vermiştir. Bu çalışmada standart sözleşmeler ve genel işlem koşulları İslâm hukuku açısından değerlendirilmiş ve bunların kural olarak câiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır.In Parallel with the development of mankind, new kind of contracts and new conditions which constitute the contents of new contracts have been arised. General terms and conditions, a product of the industrial revolution, and the standard contracts resulting from the using of these conditions are one of those kinds of contracts. The classic contract model is an individual contract. In this contract model, the parties freely determine the contents of the contract through mutual consultation. As for the content of the standard contracts which is opposite of the individual contract, the general terms and conditions that the customer must accept in whole or in part without negotiating constitute it. Standardized terms of contract are the standard contract conditions which the entrepreneurs have prepared in their favor in advance, in order to rationalize the legal relations of the entrepreneurs today, when goods and services produced in series are marketed to thousands of people every day. These contracts and conditions are new in terms of Islamic law. Senhûri made the first evaluation of these in terms of Islamic law and gave the name of iz'an to the contracts containing general terms and conditions. In this study, standard contracts and general terms and conditions have been evaluated from the point of view of Islamic law and reached to the conclusion that they are chaiz/lawful as a rule.