Kültürel Unsurların Çevirisi ve Çeviri Stratejileri

Abstract

Çeviri kültürler arasındaki iletişimin sürdürülmesinde, diyaloğun arttırılmasında ve farklılıkların tanınmasında başat bir rol üstlenir. Metinlerin ayrılmaz parçaları olan kültürel unsurların çevirisi de benzer şekilde farklı kültür dünyalarının birbirlerine açılarak etkileşimde bulunmasına aracılık eder. Bu çalışmanın amacı Leon Sciaky’nin Farewell to Salonica adlı romanı ile erek metnini kültürel unsurların çevirisi için önerilen yöntemler aracılığıyla karşılaştırmalı olarak inceleyerek çeviri stratejilerine yönelik tespitlerde bulunmaktır. Çalışmaya bütünce olarak seçilen roman, çevirmenler Ünsal Eriş ve Osman Çetin Deniztekin tarafından Türkçeye Elveda Selanik adıyla çevrilmiştir. Elveda Selanik çeşitli kültürlerin iç içe geçtiği zengin bir dünyayı okura sunar ve kültürel unsurlarla bezelidir. Hem bir öz yaşam öyküsünü hem de göçe mecbur kalmanın sıkıntılarını anlatırken tarihe de tanıklık eder. Çalışmanın kuramsal çerçevesinde çeviribilimci Newmark’ın kültürel unsurlar sınıflandırması ile çeviribilim araştırmacısı Venuti’nin “yerlileştirme” (“domestication”) ve “yabancılaştırma” (“foreignization”) çeviri stratejilerinden yararlanılacaktır. Yerlileştirme stratejisi kültürler arasındaki farkı gözetmemeye, erek kültürde okunabilirliğe ve kabul görmeye yönelik bir stratejidir. Bu strateji çeviri sürecinde kültürel unsurların çıkarılması, değiştirilmesi, eklenmesi ve uyarlanması gibi çeviri uygulamalarını kapsayabilir. Öte yandan yabancılaştırma stratejisi çeviride bir anlamda yabancı unsurların korunduğu, kültürel mesafe ve farklılığın erek kültüre taşındığı ve erek okura hissettirildiği bir çeviri stratejisi olup sözcüğü sözcüğüne çeviri, dipnot kullanarak ve açıklama ekleyerek çevirme gibi çeşitli uygulamalar aracılığıyla gerçekleşebilir. Bu çalışmada kültürel unsurların çevirisinde bu iki çeviri stratejisinden hangisinin daha çok tercih edildiği örnekler aracılığıyla irdelenerek çeviride bu stratejilerin önemi tartışmaya açılacaktır.