YARATMA VE GÂYELİLİK BAĞLAMINDA MUTEZİLENİN FAYDA TEORİSİ

Abstract

Bu makalede Mutezile kelam ekolünde yaratma ve gâyelilik sorunu ve bu sorunun çözümü olarak sunulan fayda teorisi incelenmektedir. Bu teoriye göre Allah bir varlığı ya “faydalandırmak” veya kendisinden “faydalanılmak” veyahut her iki gayeyi birlikte gerçekleştirmek için yaratır. Dünyevi ve uhrevi bütün faydaları içine alan bu teori, en geniş anlamıyla cömert ve iyilik sahibi tanrının bütün yaptıklarında insanın faydasını, iyiliğini ve mutluluğunu amaçladığını ifade eder. Mutezile ekolü Allah’ın fiillerinde mutlaka bir gaye ve hikmetin bulunması gerektiğini söyler. Çünkü onlara göre, gaye ve hikmetten yoksun fiiller boş ve anlamsızdır. Mutezile, Allah’ın yaratmasındaki gaye ve hikmetin fayda olabileceğini savunur. Ancak Allah her bakımdan tam ve mükemmeldir. Bu sebeple Allah faydalanmaya muhtaç değildir. Öyle ise yaratmadaki fayda insanlara aittir. Bu fayda nihai anlamda öteki dünyada insanın sonsuz nimetlere kavuşması şeklinde kendini gösterir.