DEDE KORKUT HİKÂYELERİ’NDE ARKETİPSEL BİR SEMBOL OLARAK KADIN

Abstract

Mitler, mitoslar ve halk edebiyatı ürünleri; insanlığın ortak tecrübelerle oluşturduğu ilk örnek/köken olan arketipsel sembollerin zengin örneklerini oluşturur. Her milletin anlatılarında vücut bulan ortak duygu ve düşünceler, evrensellik kazanarak ilk kökene/örneğe ulaştıran arketipsel sembollere dönüşür. Milletlerin, farklı zaman ve coğrafyalarda ürettiği kültürel bellek, arketiplerle evrensel bir imaj halinde insanlığın ortak hafızasına dönüşür. İnsanın/insanoğlunun ortak kültürel mirası arketipler, insanı merkeze alan felsefe, psikoloji ve edebiyatın ortak konusudur. İnsan eylemlerinin çözümlemesinde edebiyat, psikoloji ve felsefe bilimleri ortak biçimde edebi metin, tören vb. kaynakları inceler.             Türk milletinin destansı hayatını her bakımdan şifreleyen Dede Korkut Hikâyeleri, kadını göçebe hayatın içinde etkin bir birey olarak tasvir eder. Kadın kahramanlar, hikâyelerde erkek kahramanlar kadar önemli, onlarla aynı özelliklere sahip güzellikleri ve erdemleriyle ön plana çıkan karakterlerdir. Dede Korkut Hikâyelerinde kadın kahramanların fonksiyonları; sorunu çözme ve erkek kahramanı tamamlayan bir kompozisyona sahiptir. Bu çalışmada, Türk kültürünün ortak bilinçdışı malzemesini ihtiva eden Dede Korkut Hikâyelerinde kadına bakış değerlendirilmiştir. Çalışmanın temelinde arketipsel semboller açısından kadın kahramanların özellikleri ele alınmış ve Türk kadınının hikâyelerdeki etkin fonksiyonunun arketipsel formları ve tezahürleri irdelenmiştir.  Hikâyelerdeki arketipsel sembollerin kadın kahramanlar aracılığıyla oluşan izlek ve tezahürleri metinlerden örnekler verilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca Dede Korkut Hikâyelerinde kadına verilen değerin arketipsel sembolizm açısından çözümlemesinin Türk kültüründeki izleri ele alınmıştır.