Hobbels in leerlijnen: bouwstenen voor het leren van vakdidactiek

Abstract

Het ligt voor de hand dat in het voortgezet onderwijs (vo) wordt voortgebouwd op inhouden die in het basisonderwijs (bo) aan de orde zijn geweest. Toch is de overgang niet vloeiend. Daarvoor zijn twee hoofdoorzaken aan te wijzen. Bij de overstap verandert de hele leeromgeving (klasgenoten, docenten, lesrooster, pedagogisch klimaat) en de vakken zijn anders (een docent per vak, abstractere leerstof, nieuwe vakken). Dat kan voor leerlingen een uitdaging vormen, maar ook inhoudelijke problemen opleveren, bijvoorbeeld als in het vo onderwerpen bekend verondersteld worden die in het bo slechts aangestipt zijn. Eenzelfde soort problematiek komt ook voor bij de overgang van onderbouw naar bovenbouw in het havo-vwo. Wat de leeromgeving betreft is die overgang wat kleiner (geen verandering van school bijvoorbeeld), maar inhoudelijk is die minstens zo groot als de overgang van het basis- naar het voortgezet onderwijs. Het gevaar is groot dat het Nederlandse systeem van gescheiden lerarenopleidingen (pabo, tweedegraads, eerstegraads) bijdraagt aan de bestendiging van deze problematiek. Wat het vak rekenen/wiskunde betreft zitten er conceptuele hobbels rond genoemde overgangen. Dit ondanks het uitzetten van ‘leer- lijnen’ (Kemme, 2001). In dit artikel pleiten we ervoor gebruik te maken van deze hobbels om leraren-in-opleiding te oriënteren op leerlijnen en op de achtergronden van wat leerlingen doen. Kortom, om vakdidactiek te leren door hobbels in leerlijnen te benutten als bouwstenen voor de opleiding van leraren. We beschrijven manieren die wellicht ook bij andere vakken gebruikt kunnen worden. In de wiskunde- didactiek colleges van de lerarenopleiding van de Hogeschool van Utrecht (HvU) en van de Universiteit Utrecht (UU) wordt enige aandacht besteed aan doorlopende leerlijnen van basis- naar voort- gezet onderwijs. Voorbeelden daarvan gebruiken we om te reflecteren op de vraag hoe we de hobbels bij de overgangen zouden kunnen gebrui- ken om systematisch aandacht te besteden aan leerlijnen. Omdat de voorbeelden gaan over verschillende soorten studenten, besteden we ook aandacht aan specifieke problemen van de betreffende groep (tweede- graads of universitair). We hebben geprobeerd de wiskunde(didactische) inhoud niet al te zwaar te maken, zodat we onze lezers kunnen mee- voeren naar conclusies die van toepassing zijn op een breder gebied.