Four Inclinations in Human Nature: Evaluated in Light of Al-Ghazzâlî’s Concept of the Heart

Abstract

Bu makalede insan doğası ve davranışlarının altında yatan temel eğilimlerin analizi, İslam Medeniyetinin büyük düşünürlerinden biri olan Gazzali’nin kalp kavramı üzerinden ele alınmıştır. Gazzali’ye göre kalp, insan maneviyatının merkezi terimidir ve içerisinde her ne hâsıl olursa bunu dışarıya sızdırmaktadır. Bu sebeple kendini anlamaya ve tanımaya çalışan insan, önce kalbi hisleri ve yönelimlerindeki incelikleri dikkatlice gözlemlemelidir. Gazzali kalbin, cismani âlemden ve ruhani âlemden çeşitli güçler vasıtasıyla gelen etkiler nedeniyle sürekli olarak değişime uğradığını ifade etmiştir. Bu sebeple etimolojik kökeni “dönme, değişme” anlamına geldiği bilinen kalbin gözlemlenmesi ve anlaşılmasının oldukça güç bir iş olduğunu belirtmiştir. Gazzali’ye göre insan duyarlılığının merkezi kabul edilen kalp, birçok temel güdü ve eğilimi yapısında barındırmaktadır. Bu eğilimler Gazzali’de kalbin sıfatları olarak isimlendirilmiş; hayvaniyet/şehvet ve yırtıcılıktır/öfke , rabbaniyet , şeytaniyet olarak dört temel unsura ayrılmıştır. Gazzali, eserlerinde insan doğasını etkileyen ve davranışlarını yönlendiren bu güçlerin çeşitli tesirlerle değişime uğrayarak tefessühlere sebep olabileceğini bildirdiği gibi aklın yönetiminde kullanıldığında insanın gelişimine ve neslin korunmasına imkân sağlayacağını ifade etmiştir.