Przemiany morfologiczne małego miasta na przykładzie Nowego Stawu

Abstract

W artykule dokonano próby określenia przemian przestrzennych małego miasta, jakim jest Nowy Staw na Żuławach Wiślanych. Wydzielono okresy w rozwoju morfologicznym i funkcjonalnym oraz zaprezentowano najważniejsze determinanty, które miały wpływ na jego fizjonomię i morfologię. Nowy Staw ma genezę średniowieczną i od wieków odgrywał istotną rolę gospodarczą w delcie Wisły. Przede wszystkim była to rola handlowa i obsługi lokalnego zaplecza rolniczego. Pełnione funkcje znalazły swoje odzwierciedlenie w infrastrukturze, fizjonomii i rozplanowaniu przestrzennym. O specyfice miasta świadczą m.in.: zachowany lokacyjny układ przestrzenny, gotycka fara i ewangelicki zbór, zabudowa mieszkalna z XIX i XX w., zabytkowe obiekty przemysłowe oraz wiejskie zagrody. Ta mozaika nawarstwień historycznych, widoczna w postaci współczesnego krajobrazu kulturowego, nie została całkowicie zniszczona w wyniku drugiej wojny światowej ani powojennego okresu inwestycji komunalnych. Stanowi cenne dziedzictwo przeszłości, ale również potencjał i wyróżnik kulturowy miasta. Przemiany funkcjonalne, fizjonomii i przestrzeni, obserwowane w Nowym Stawie w ostatnich kilkunastu latach, w znacznym stopniu odzwierciedlają charakterystyczne cechy funkcjonowania małych miast w Polsce okresu transformacji. Wszystko to, w połączeniu z ciekawymi dziejami politycznymi, powoduje, że Nowy Staw stanowi niezwykle interesujący przedmiot badawczy dla geografii osadnictwa i geografii historycznej.